جراحی میکروسکوپیک دیسک گردن: روش‌ها، مراقبت‌ها و نتایج درمانی
آیا تا به حال درد تیرکشنده‌ای را تجربه کرده‌اید که از گردن تا نوک انگشتانتان پیش برود؟
یا شبی بی‌خوابی را به خاطر گزگز مداوم دست و بازو سپری کرده‌اید و نمی‌دانستید مشکل از کجاست؟
حقیقت این است که فتق یا بیرون‌زدگی دیسک گردن یکی از شایع‌ترین علل دردهای مقاوم گردن و شانه است؛ به‌ویژه در افرادی که ساعت‌ها پشت میز می‌نشینند یا سابقه‌ی حرکات تکراری دارند. در این حالت، بخشی از دیسک بین‌مهره‌ای بیرون زده و به ریشه‌های عصبی فشار می‌آورد، و همین منجر به درد، بی‌حسی و ضعف می‌شود.
اما پیشرفت تکنولوژی جراحی، امید تازه‌ای برای درمان قطعی این بیماران ایجاد کرده است:
جراحی میکروسکوپیک دیسک گردن — روشی با حداقل برش، کمترین آسیب بافتی و بیشترین دقت دید جراح.
در این مقاله، تمام آنچه باید درباره روش انجام این عمل، مراقبت‌های پس از جراحی و نتایج درمان بدانید را به زبان ساده و دقیق بررسی می‌کنیم تا مسیر تصمیم‌گیری‌تان روشن‌تر شود.
در بسیاری از بیماران، جراحی میکروسکوپیک دیسک گردن آخرین گام برای بازگشت به زندگی بدون درد است.
آناتومی و پاتولوژی دیسک گردن
ستون فقرات گردنی از هفت مهره (C1 تا C7) تشکیل شده است که وظیفه پشتیبانی از سر و تسهیل چرخش، خم و بازشدن گردن را برعهده دارند. بین هر دو مهره، ساختاری انعطاف‌پذیر به نام دیسک بین‌مهره‌ای قرار دارد. این دیسک‌ها مانند ضربه‌گیر عمل می‌کنند و نیروهای وارد بر ستون فقرات را پخش می‌نمایند.
هر دیسک گردنی از دو بخش اصلی تشکیل شده است:
- هسته ژله‌ای (Nucleus Pulposus) که خاصیت ارتجاعی دارد و نیروی فشار را جذب می‌کند.
- حلقه فیبری (Annulus Fibrosus) که به‌صورت لایه‌های متحدالمرکز اطراف هسته را محافظت می‌کند.
در مهره‌های C3 تا C7 بیشترین فشار مکانیکی تجمع پیدا می‌کند، زیرا این ناحیه همزمان مسئول حرکت زیاد گردن و حفظ وزن سر است. همین ناحیه معمولاً بیشترین احتمال فتق یا بیرون‌زدگی دیسک گردن را دارد.
علل شایع بروز فتق دیسک گردن عبارت‌اند از:
- ضربه یا تصادف (Whiplash)،
- نشستن طولانی‌مدت با حالت اشتباه هنگام کار با کامپیوتر یا تلفن همراه،
- آرتروز و فرسایش تدریجی با افزایش سن،
- و در برخی موارد، عوامل ژنتیکی یا ضعف عضلات گردن.
تفاوت دیسک گردن با دیسک کمر در این است که علائم گردنی اغلب به‌صورت درد تیرکشنده به شانه، بازو یا انگشتان تظاهر می‌یابد، در حالی‌که نوع کمری معمولاً به پاها گسترش پیدا می‌کند.
وقتی دیسک بیرون‌زده به ریشه‌های عصبی گردن فشار می‌آورد، فرد احساس گزگز، بی‌حسی یا ضعف در اندام فوقانی پیدا می‌کند. در موارد شدیدتر، این فشار ممکن است باعث تنگی کانال نخاعی یا چسبندگی ریشه عصبی شود که نیاز به مداخله جراحی دارند.
درمان دیسک گردن بدون جراحی و درد
چه زمانی به جراحی نیاز است؟
درمان دیسک گردن همیشه با جراحی آغاز نمی‌شود. در واقع، حدود ۸۰٪ از بیماران با درمان‌های غیرجراحی بهبود می‌یابند. این درمان‌ها شامل موارد زیر هستند:
- فیزیوتراپی تخصصی و تمرینات اصلاحی برای کاهش فشار روی دیسک،
- تزریق اپیدورال استروئید جهت کاهش التهاب عصب،
- داروهای ضدالتهاب و شل‌کننده عضله،
- استراحت نسبی و اصلاح وضعیت بدنی.
اما در برخی موارد، جراحی میکروسکوپیک دیسک گردن تنها گزینه مؤثر است. علائم هشداردهنده‌ای که نیاز به عمل را نشان می‌دهند عبارت‌اند از:
- ضعف پیشرونده در بازو یا انگشتان (نشان‌دهنده آسیب عصبی فشاری)،
- از دست دادن کنترل تعادل، ادرار یا مدفوع (علائم درگیری نخاعی)،
- درد گردن و شانه که به درمان‌های دارویی پاسخ نداده است،
- یا کاهش شدید کیفیت زندگی به دلیل درد مداوم.
پزشک معمولاً با انجام MRI دیسک گردن و بررسی دقیق علائم بالینی تصمیم به جراحی می‌گیرد. در این مرحله، همکاری میان جراح مغز و اعصاب و فیزیوتراپیست اهمیت زیادی دارد تا اطمینان حاصل شود بیمار واقعاً از عمل سود خواهد برد.
تصمیم برای جراحی باید کاملاً مبتنی بر شواهد و معاینه دقیق باشد، نه صرفاً بر اساس تصاویر. چون در بسیاری از بیماران، یافته‌های MRI ممکن است شدید به نظر برسند اما علائم بالینی خفیف باشند.
معرفی جراحی میکروسکوپیک دیسک گردن
جراحی میکروسکوپیک دیسک گردن (Microscopic Cervical Discectomy) روشی مدرن و کم‌تهاجمی برای درمان فتق‌های پیشرفته است که در آن، بخش بیرون‌زده دیسک با استفاده از میکروسکوپ جراحی و ابزارهای دقیق برداشته می‌شود.
در این روش، جراح از برش کوچکی (۲ تا ۳ سانتی‌متر) در جلوی گردن وارد می‌شود. سپس عضلات و بافت‌ها به‌صورت بسیار ظریف کنار زده می‌شوند تا به دیسک آسیب‌دیده دسترسی پیدا کند. میکروسکوپ جراحی با بزرگ‌نمایی چندبرابری، امکان مشاهده عصب‌های فشرده و برداشتن قسمت آسیب‌زا بدون صدمه به بافت‌های اطراف را فراهم می‌کند.
تفاوت اصلی این روش با جراحی باز کلاسیک در میزان تهاجم و آسیب بافتی است. در جراحی‌های قدیمی، بیمار معمولاً با برش بزرگ، خونریزی زیاد و بستری طولانی مواجه می‌شد؛ اما در روش میکروسکوپیک، به‌دلیل دقت بالا و حداقل دستکاری بافتی، دوره نقاهت بسیار کوتاه‌تر است.
مزایای اصلی جراحی میکروسکوپیک دیسک گردن:
- کاهش قابل‌توجه درد پس از عمل
- برش پوستی کوچکتر و جای زخم نامحسوس
- خونریزی بسیار کم و عدم نیاز به تزریق خون
- بستری کمتر از ۲۴ ساعت و بازگشت سریع به فعالیت روزمره
- احتمال پایین‌تر بروز چسبندگی و عوارض عصبی
در بسیاری از مطالعات، میزان موفقیت بیش از ۹۰٪ گزارش شده است؛ به‌ویژه در بیمارانی که انتخاب مناسبی برای جراحی بوده‌اند و از نظر فیزیوتراپی پس از عمل به‌خوبی پیگیری شده‌اند.
به کمک فناوری‌های جدید مانند میانجی‌های مانیتوری و میکروسکوپ‌های HD، امروزه جراحان قادرند حتی کوچک‌ترین رشته‌های عصبی را مشاهده کنند و با حداقل تداخل، فشار روی عصب را برطرف نمایند — تا بیمار ظرف چند هفته کیفیت زندگی طبیعی خود را بازیابد.
درمان دیسک گردن بدون جراحی و درد
مراحل انجام جراحی میکروسکوپیک دیسک گردن
جراحی میکروسکوپیک دیسک گردن در محیطی کاملاً استریل و با رعایت اصول ایمنی انجام می‌شود. ابتدا بیمار پس از بررسی وضعیت عمومی، تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد. سپس برشی کوچک به طول حدود ۲ تا ۳ سانتی‌متر در جلوی گردن ایجاد می‌شود تا مسیر دسترسی به ستون فقرات فراهم شود. در این مرحله عضلات به‌آرامی کنار زده می‌شوند تا بدون صدمه به دیسک آسیب‌دیده دسترسی حاصل شود.
با استفاده از میکروسکوپ جراحی، جراح می‌تواند محل دقیق فتق را مشاهده کرده و بخش بیرون‌زده دیسک را با ابزارهای ظریف بردارد. هدف اصلی، آزادسازی فشار از روی ریشه‌های عصبی و بازگرداندن عملکرد طبیعی آنهاست.
در صورتی که دیسک تخریب‌شده نیاز به تثبیت داشته باشد، از وسیله‌ای به نام Cage استفاده می‌شود یا عمل فیوژن گردن (Cervical Fusion) انجام می‌گیرد تا مهره‌ها به‌صورت یک‌پارچه جوش بخورند.
بعد از اطمینان از آزاد شدن کامل عصب‌ها و کنترل خونریزی، محل جراحی با دقت بررسی می‌شود. سپس زخم با نخ‌های ظریف بخیه می‌گردد و پانسمان سبک روی برش قرار داده می‌شود. کل عمل معمولاً در حدود ۴۵ دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشد. بیمار پس از به‌هوش آمدن، چند ساعت بعد قادر به راه رفتن خواهد بود.
مراقبت‌های بعد از عمل جراحی دیسک گردن
بیشتر بیماران تنها یک روز بستری می‌مانند و چند ساعت پس از عمل قادر به راه رفتن هستند. درد پس از جراحی معمولاً خفیف است و با داروهای خوراکی یا تزریقی کنترل می‌شود.
توصیه‌های خانگی پس از عمل:
- استفاده از گردنبند طبی در هفته اول برای ثابت نگه داشتن گردن
- پرهیز از خم کردن یا چرخش ناگهانی گردن در چند هفته نخست
- آغاز فیزیوتراپی سبک و تمرینات کششی از دو هفته پس از عمل طبق نظر پزشک
- بازگشت تدریجی به فعالیت‌های سبک مانند کار با کامپیوتر و رانندگی کوتاه‌مدت پس از رفع درد
- خودداری از بلند کردن اجسام سنگین تا شش هفته پس از عمل
محل جراحی باید تمیز و خشک نگه داشته شود. در صورت بروز تب، درد غیرطبیعی، ترشح مایع از زخم یا بی‌حسی جدید، بیمار باید بلافاصله به پزشک مراجعه کند.
اکثر بیماران بین دو تا سه هفته پس از عمل می‌توانند به زندگی روزمره بازگردند و پس از حدود شش هفته، فعالیت‌های ورزشی را از سر بگیرند.
نتایج و میزان موفقیت جراحی میکروسکوپیک دیسک گردن
نتایج این نوع جراحی در بیشتر بیماران بسیار موفقیت‌آمیز است. حدود ۸۵ تا ۹۵ درصد بیماران پس از عمل، کاهش چشمگیر درد و بهبود عملکرد عصبی را تجربه می‌کنند. علائم شایع مانند گزگز یا بی‌حسی دست‌ها معمولاً طی چند هفته به‌تدریج برطرف می‌شود و حرکات گردن به حالت طبیعی بازمی‌گردد.
در مقایسه با جراحی باز سنتی، روش میکروسکوپیک درد کمتر، اسکار کوچکتر و دوره نقاهت کوتاه‌تر دارد. احتمال بروز عفونت یا آسیب عصبی در این روش بسیار ناچیز است و طبق آمار، میزان بازگشت مجدد فتق دیسک کمتر از ۵ درصد است.
موفقیت نهایی عمل به سه عامل وابسته است:
- انتخاب دقیق بیمار بر اساس معیارهای پزشکی،
- مهارت جراح در استفاده از تجهیزات میکروسکوپی،
- اجرای دقیق مراقبت‌ها و فیزیوتراپی پس از عمل.
در کلینیک‌های تخصصی فیزیوتراپی، بیماران با تمرینات هدفمند بازیابی، قدرت عضلات گردن و دامنه حرکتی خود را دوباره به‌دست می‌آورند و در مدت کوتاهی به زندگی عادی بازمی‌گردند.
بهترین جراح دیسک گردن در ایران – دکتر سعید اورعی یزدانی، متخصص جراحی میکروسکوپیک ستون فقرات
دکتر سعید اورعی یزدانی، جراح برجسته مغز، اعصاب و ستون فقرات، از چهره‌های پیشرو در زمینه‌ی جراحی میکروسکوپیک و کم‌تهاجمی دیسک گردن در ایران هستند. ایشان تحصیلات پزشکی عمومی خود را در دانشگاه علوم پزشکی تهران و دوره‌ی تخصصی جراحی مغز و اعصاب را در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به پایان رساندند و با کسب رتبه اول بورد تخصصی کشور در سال ۱۳۹۵، به عنوان هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی فعالیت خود را ادامه دادند.
دکتر اورعی یزدانی با گذراندن دوره‌ی فلوشیپ جراحی تومورهای مغزی و اندوسکوپی قاعده جمجمه، مهارت‌های میکروسکوپیک خود را در سطح بسیار بالایی توسعه داده‌اند. ایشان از نخستین جراحانی هستند که در ایران، روش‌های Microscopic Cervical Disc Surgery را جایگزین جراحی‌های باز سنتی کردند؛ روشی که با برش کوچک، خونریزی حداقل، دوران نقاهت کوتاه‌تر و نتایج درمانی پایدارتر همراه است.
تمرکز درمانی ایشان بر درمان ریشه‌ای دردهای گردن و بازو، آزادسازی ریشه عصبی تحت فشار و بازگرداندن عملکرد حرکتی با حداقل آسیب بافتی است. بیماران دکتر اورعی یزدانی اغلب در همان روز یا روز بعد از عمل قادر به راه رفتن و انجام فعالیت‌های سبک خواهند بود.
به‌عنوان بهترین جراح دیسک گردن در ایران، دکتر اورعی یزدانی در تمام مراحل درمان — از تشخیص تا بازتوانی — شخصاً روند بیمار را پیگیری می‌کنند. ایشان همواره بر پرهیز از جراحی‌های غیرضروری، استفاده از روش‌های نوین تصویربرداری (MRI با وضوح بالا) و همکاری نزدیک با تیم فیزیوتراپی تأکید دارند تا بهترین نتیجه‌ی درمانی حاصل شود.
دکتر سعید اورعی یزدانی، متخصصی است که علم، تجربه و انسانیت را برای درمان دردهای گردن در کنار هم آورده است.
عوارض احتمالی و خطرات نادر جراحی میکروسکوپیک دیسک گردن
هرچند جراحی میکروسکوپیک دیسک گردن یکی از ایمن‌ترین روش‌های درمانی در حوزه جراحی ستون فقرات محسوب می‌شود، اما مانند هر عمل جراحی دیگر، احتمال بروز برخی عوارض هرچند نادر وجود دارد. این عوارض معمولاً خفیف و موقتی هستند و با رعایت اصول مراقبتی به‌راحتی کنترل می‌شوند.
عوارض احتمالی شامل موارد زیر است:
- عفونت خفیف در محل جراحی که با مصرف آنتی‌بیوتیک کنترل می‌شود.
- آسیب عصبی یا بی‌حسی موقت در ناحیه بازو یا انگشتان که معمولاً ظرف چند هفته برطرف می‌گردد.
- سفتی گردن یا محدودیت حرکتی در روزهای ابتدایی بعد از عمل.
- در موارد نادر، خونریزی یا تجمع مایع در محل جراحی که نیاز به بررسی تخصصی دارد.
نکات کلیدی برای کاهش خطر:
- انتخاب جراح باتجربه و دارای مهارت در جراحی میکروسکوپیک.
- رعایت دقیق دستورات مراقبتی پس از عمل و پیگیری جلسات ویزیت پزشک.
- انجام منظم فیزیوتراپی جهت بازیابی کامل حرکات و جلوگیری از چسبندگی عضلات.
به‌دلیل دقت بالای ابزارهای میکروسکوپیک و حداقل تهاجم به بافت‌های سالم، احتمال بروز عوارض در این روش بسیار کمتر از جراحی‌های باز سنتی است. شواهد علمی نشان می‌دهد که عوارض دائمی در این عمل کمتر از یک درصد گزارش شده‌اند.
جراحی میکروسکوپیک دیسک گردن روشی ایمن، دقیق و کم‌تهاجمی است که با حفظ ساختار طبیعی گردن و آسیب حداقل به بافت‌ها، امکان بهبود سریع و بازگشت به زندگی عادی را فراهم می‌کند. با این حال، انتخاب درمان مناسب برای هر بیمار باید صرفاً پس از ارزیابی دقیق MRI، علائم بالینی و مشاوره مستقیم با پزشک متخصص انجام شود.
موفقیت در این جراحی علاوه بر مهارت جراح، به همکاری بیمار در مراقبت‌های پس از عمل، انجام فیزیوتراپی و تمرینات اصلاحی بستگی دارد. رعایت وضعیت صحیح بدن در نشستن، استفاده از بالش مناسب و فعال نگه‌داشتن عضلات گردن از عوامل کلیدی در جلوگیری از عود مجدد دیسک هستند.
در مرکز تخصصی دکتر سعید اورعی یزدانی، مشاوره کامل پیش از تصمیم‌گیری درمان، بررسی تصاویر MRI و برنامه بازتوانی اختصاصی برای هر بیمار ارائه می‌شود.
پرسش‌های متداول بیماران (FAQ)
۱. آیا بعد از جراحی می‌توان ورزش کرد؟
بله. پس از گذشت حدود چهار تا شش هفته و با نظر پزشک، می‌توان فعالیت‌های سبک مانند پیاده‌روی، شنا یا حرکات کششی ملایم را آغاز کرد. فیزیوتراپیست برنامه‌ای مرحله‌به‌مرحله برای بازگشت به ورزش‌های عادی طراحی می‌کند.
۲. چه زمانی می‌توانم به کار برگردم؟
اکثر بیماران بین دو تا سه هفته بعد از جراحی، در صورتی که شغلشان فیزیکی نباشد، به کار بازمی‌گردند. فعالیت‌های سنگین باید تا پایان هفته ششم به تعویق بیفتد.
۳. آیا احتمال بازگشت دیسک وجود دارد؟
احتمال بازگشت فتق دیسک گردن بسیار پایین است (کمتر از پنج درصد). رعایت وضعیت بدن، خوابیدن صحیح و تمرینات تقویتی ریسک عود را به حداقل می‌رساند.
۴. آیا اسکار جراحی دیده می‌شود؟
خیر. برش بسیار کوچک و در چین طبیعی گردن ایجاد می‌شود، بنابراین جای زخم تقریباً نامرئی خواهد بود.
۵. آیا خطر فلج شدن وجود دارد؟
با به‌کارگیری سیستم‌های میکروسکوپیک و مانیتورینگ عصبی، احتمال آسیب دائمی به عصب تقریباً صفر است. این نگرانی در جراحی‌های مدرن دیگر مطرح نیست.
۶. تفاوت لیزر و میکروسکوپ در درمان دیسک گردن چیست؟
در روش لیزری، فقط بافت سطحی دیسک تبخیر می‌شود و برای فتق‌های عمیق مؤثر نیست، اما در روش میکروسکوپیک، جراح می‌تواند به‌صورت دقیق بخش بیرون‌زده را بردارد و عصب را آزاد کند، بنابراین ماندگاری نتایج بیشتر است.
