آندوسکوپی قاعده جمجمه
آندوسکوپی قاعده جمجمه چیست؟
جراحی آندوسکوپیک قاعده جمجمه روشی پیشرفته و کم‌تهاجمی برای دسترسی به تومورها و ضایعات پاتولوژیک در ناحیه قاعده جمجمه است. در این روش، با استفاده از ابزارهای خاص شامل یک آندوسکوپ (دوربینی ظریف متصل به منبع نور و لنز)، جراح از طریق سوراخ‌های طبیعی یا ایجادشده در جمجمه وارد حفره قاعده جمجمه می‌شود. تصویر بزرگ‌شده و واضح محل جراحی از طریق مانیتور به تیم جراحی نمایش داده می‌شود تا بدون آسیب به سایر بافت‌های مغزی، به ضایعه دسترسی پیدا کنند.
اهداف جراحی آندوسکوپیک قاعده جمجمه
این روش برای موارد متعددی کاربرد دارد، از جمله:
- برداشت تومورهای مغزی و قاعده جمجمه
- نمونه‌برداری (بیوپسی) از ضایعات مشکوک
- کاهش فشار از روی اعصاب مغزی
- درمان دیسک‌های بین‌مهره‌ای خاص
- اصلاح برخی اختلالات عصبی ناحیه قاعده جمجمه
روش انجام جراحی چگونه است؟
در جراحی اندوسکوپیک قاعده جمجمه، جراحان از مسیرهای طبیعی بدن مانند حفره بینی، سینوس‌ها یا حتی مجاورت گوش استفاده می‌کنند تا به محل ضایعه برسند. این تکنیک با هدف به حداقل رساندن آسیب به بافت‌های سالم مغزی طراحی شده است.
آندوسکوپ از طریق این مسیر وارد بدن شده و تصاویر دقیق و بزرگ‌شده‌ای از محل ضایعه به مانیتور منتقل می‌کند. جراح و تیم تخصصی با مشاهده مستقیم این تصاویر، اقدامات لازم را با دقت بالا انجام می‌دهند. این نوع جراحی نیازمند ابزارهای فوق‌العاده ظریف و تکنولوژی پیشرفته است.
EEA یا روش اندونازال آندوسکوپیک (Endoscopic Endonasal Approach)
یکی از رایج‌ترین و موفق‌ترین روش‌های جراحی قاعده جمجمه، ورود از طریق حفره بینی (EEA) است. در این تکنیک، بدون نیاز به برش باز روی جمجمه، از طریق بینی و سینوس‌ها وارد می‌شوند. این مسیر مستقیم و کم‌تهاجمی امکان دسترسی به بسیاری از ضایعات قاعده جمجمه را فراهم می‌کند.
قاعده جمجمه بخشی از ساختار استخوانی جمجمه است که مغز را پشتیبانی کرده و مسیر عبور اعصاب مغزی و عروق مهم را در بر می‌گیرد؛ از این رو هرگونه مداخله در این ناحیه نیازمند دقت و مهارت بسیار بالا است.
چه پزشکانی این جراحی را انجام می‌دهند؟
در گذشته، تنها جراحان مغز و اعصاب امکان انجام این جراحی را داشتند، اما با پیشرفت تکنولوژی، اکنون این عمل به صورت تیمی و با همکاری نزدیک بین جراح مغز و اعصاب و متخصص گوش، حلق و بینی (ENT) انجام می‌شود. این همکاری بین‌رشته‌ای برای افزایش دقت و کاهش عوارض بسیار حیاتی است.
دکتر اورعی یزدانی؛ پیشگام در جراحی‌های کم‌تهاجمی قاعده جمجمه
دکتر اورعی یزدانی، جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات با چند دهه تجربه، از پیشگامان استفاده از روش‌های اندوسکوپیک در درمان ضایعات قاعده جمجمه در ایران هستند. ایشان با همکاری متخصصان گوش و حلق و بینی، موفق به انجام صدها جراحی موفقیت‌آمیز با کمترین عوارض شده‌اند.
جراحی‌های قاعده جمجمه در حال حاضر
در سال‌های اخیر، استفاده از روش‌های کم‌تهاجمی مانند EEA تحولی بزرگ در جراحی‌های مغزی ایجاد کرده است. با پیشرفت روزافزون فناوری پزشکی، انتظار می‌رود روش‌های جدیدتر و دقیق‌تری نیز توسعه یابند تا بتوان حتی تومورهایی را که از مسیر بینی قابل دسترسی نیستند، از طریق سایر راه‌های طبیعی به شکلی ایمن و مؤثر درمان کرد.
جراحی قاعده جمجمه در گذشته چگونه انجام می‌شد؟
دسترسی به قاعده جمجمه همواره یکی از چالش‌برانگیزترین بخش‌های جراحی مغز و اعصاب بوده است. در گذشته، این دسترسی عمدتاً از طریق باز کردن جمجمه (کرانیوتومی) یا ایجاد برش در استخوان‌های صورت صورت می‌گرفت. جراحان ناچار بودند با ایجاد برش‌هایی بر روی پوست سر، استخوان جمجمه و لایه‌های عضلانی زیرین را کنار بزنند تا به نواحی عمقی مغز و در نهایت به قاعده جمجمه برسند. در برخی موارد نیز، مسیر ورود از طریق صورت یا حفره دهان انتخاب می‌شد که به‌واسطه عبور از سینوس‌های صورت، با دشواری‌های بیشتری در مراقبت‌های پس از عمل، عوارض احتمالی بیشتر و دوره نقاهت طولانی‌تری همراه بود.
این روش‌های کلاسیک، به‌ویژه در مواردی که تومورها در همجواری اعصاب یا عروق حیاتی قرار دارند، گاهی نیازمند دو مرحله جراحی بودند: یک‌بار از مسیر بینی و بار دیگر از طریق جمجمه، تا دسترسی ۳۶۰ درجه و کامل به ناحیه هدف فراهم شود.
مزایای جراحی آندوسکوپیک قاعده جمجمه چیست؟
جراحی آندوسکوپیک قاعده جمجمه، روشی کم‌تهاجمی و نوین است که با استفاده از ابزارهای پیشرفته و از طریق مسیر بینی انجام می‌شود. این تکنیک مزایای متعددی دارد، از جمله:
- کاهش درد و التهاب پس از عمل
- کوتاه‌تر شدن دوره نقاهت
- کاهش خطر عفونت و آسیب به بافت‌های سالم
- بهبود سریع‌تر کیفیت زندگی پس از جراحی
البته امکان استفاده از این روش به عواملی نظیر نوع پاتولوژی، محل ضایعه، سن و وضعیت عمومی بیمار بستگی دارد.
عوارض احتمالی جراحی قاعده جمجمه چیست؟
با وجود کم‌تهاجمی بودن روش آندوسکوپیک، همچنان خطراتی مشابه جراحی باز (Open Surgery) وجود دارد که بسته به محل جراحی و نوع ضایعه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- اختلال موقت یا دائمی در عملکرد حسی و حرکتی (مثل بینایی، گفتار، حافظه یا تعادل)
- خونریزی یا لخته و آمبولی
- عفونت یا التهاب
- تشنج یا سکته مغزی
- کما
- نشت مایع مغزی-نخاعی (CSF Leak)
با این حال، احتمال وقوع این عوارض نادر بوده و با انتخاب صحیح روش و مراقبت‌های پس از عمل، به حداقل می‌رسد.
مراقبت‌های پیش از جراحی چیست؟
در صورت پیشنهاد انجام جراحی آندوسکوپیک قاعده جمجمه، بررسی‌های اولیه شامل موارد زیر خواهد بود:
- مشاوره‌های تخصصی پزشکی
- آزمایش‌های خون
- تصویربرداری با CT و MRI از مغز و مسیرهای دسترسی
گاهی بسته به محل تومور و شرایط آناتومیک، جراحی در دو مرحله انجام می‌شود. همچنین پیش از عمل به بیمار آموزش داده می‌شود که پس از جراحی مسیر تنفسی بینی بسته بوده و تنفس باید از راه دهان انجام شود.
مراقبت‌های پس از جراحی آندوسکوپیک قاعده جمجمه چگونه است؟
در این روش که از طریق بینی (Endoscopic Endonasal Approach – EEA) انجام می‌شود، پس از خارج کردن تومور، فضای خالی ایجاد شده با استفاده از چربی گرفته‌شده از شکم یا ران پر می‌شود. سوراخ‌های بینی با تامپون‌های آغشته به پماد پر شده و گاه از یک بالون کوچک در مسیر بینی استفاده می‌شود تا از خونریزی و چسبندگی جلوگیری شود. این وسایل معمولاً پس از یک هفته خارج می‌شوند.
پس از خارج شدن تامپون‌ها، بیمار باید روزانه چند بار بینی را با سرم نرمال سالین یا آب نمک شست‌وشو دهد. همچنین به صورت هفتگی یا هر ۱۰ روز یک‌بار برای بررسی مسیر بینی و ارزیابی ترمیم زخم‌ها به پزشک مراجعه کند. بهبودی کامل زخم‌ها ممکن است بین چند هفته تا ۳ الی ۴ ماه زمان ببرد.
نکته مهم: بیماران باید برای چند ماه از هرگونه فعالیتی که موجب افزایش فشار داخل جمجمه می‌شود (مثل بلند کردن اجسام سنگین، عطسه، سرفه شدید، خم شدن و فوت کردن) اجتناب کنند. همچنین کاهش حس بویایی یا چشایی در روزهای ابتدایی پس از جراحی، پدیده‌ای شایع و معمولاً موقتی است.
در نهایت، انتخاب روش جراحی مناسب بر عهده پزشک معالج و تیم درمان است که با توجه به شرایط دقیق بیمار، تصمیم‌گیری می‌کنند. مطالب فوق صرفاً جهت اطلاع‌رسانی عمومی تهیه شده‌اند و جایگزین مشاوره تخصصی پزشکی نیستند.
